Podcast: Een kas verduurzamen, hoe werkt dat?

Luister of lees mee met de podcast: "Een kas verduurzamen, hoe werkt dat?"

-- Start leesversie podcast --

Ted Duijvestijn (Duijvestijn Tomaten):
De belangrijkste slag is, niet alleen kijken naar het bedrijf, maar meer naar de omgeving of we die een bijdrage kunnen geven aan die verduurzamingsslag.

Presentatrice:
Je luistert naar ‘Klimaatondernemers aan het woord’, de podcast van Vattenfall waarin we ondernemers inspireren en met praktische handvatten helpen om hun bedrijf of organisatie te verduurzamen. Want hoe weet je welke verduurzamingsmaatregelen bij jouw bedrijf passen? Aan welke investeringen moet je denken en hoe verdien je die terug? En hoe kom je erachter van welke subsidies je zoal gebruik kunt maken? Om jou goed op weg te helpen laten we in deze podcast Klimaatondernemers aan het woord. Ondernemers die het duurzaam ondernemen echt in de vingers hebben en verduurzaming niet als een bedreiging zien, maar juist als een kans.

In deze aflevering duiken we de kas in, letterlijk. We gaan op zoek naar het antwoord op de vraag: hoe kan ik mijn kas verduurzamen en tegelijkertijd energiekosten besparen? Tussen de tomatenplantjes praten we hierover met Ted Duijvestijn van Duijvestijn Tomaten, één van de meest innovatieve en duurzame tomatenkwekers van Nederland. Ook praten we met Rob Baan van Koppert Cress, een bedrijf dat kiemgroenten teelt en voorop wil lopen op het gebied van de reductie van CO₂. En we spreken met mijn tafelgast Lex Woldringh, accountmanager en lid van het Expert Agri Team bij Vattenfall.

We stellen hen concrete vragen, krijgen een kijkje in de keuken en willen hiermee zo veel mogelijk inspiratie bieden, zodat ook jij stappen kunt zetten om ook Klimaatondernemer te worden.

---

Straks duiken we dus echt de kas in. Maar eerst een vraag aan mijn tafelgast Lex: Verduurzaming in de agri-sector, ik heb het idee dat we in Nederland eigenlijk al behoorlijk goed bezig zijn en een aardige koploper zijn. Is dat zo?

Lex Woldringh (Vattenfall):
Zeker, de wat grotere gerenommeerde glastuinbouwbedrijven, die zijn ontzettend innovatief. Ze zijn up-to-date. Tien jaar geleden, toen ik hiermee ben begonnen, hadden ze een warmtekrachtkoppeling staan, daar is het mee begonnen. Later is de aardwarmte erbij gekomen, bijna tien jaar geleden. En dat zijn wel echt de innovaties die de laatste vijftien jaar in de glastuinbouw een vlucht hebben genomen. En nu, de laatste paar jaar, zie je ook de zonnepanelen een trendbreuk maken, dat bijna iedereen, elke ondernemer bezig is of nagedacht heeft over het plaatsen van zonnepanelen op schuren, waar er ruimte is binnen hun glastuinbouwbedrijven.

Presentatrice:
De ontwikkelingen rondom de verduurzaming van de Nederlandse agri-sector volgen elkaar in hoog tempo op. Ontvang updates zodra er iets verandert op het gebied van regelingen en subsidies of nieuwe innovaties en meld je aan voor onze UpdateService.

Binnen deze podcast zijn we dus op zoek naar het antwoord op de vraag: hoe kan ik mijn kas verduurzamen en tegelijkertijd energiekosten besparen? We gaan deze vraag beantwoorden door vooral veel praktijkvoorbeelden te geven en we gaan hierbij drie deelonderwerpen bespreken: duurzame oplossingen, energiebesparing en subsidies. Te beginnen bij duurzame oplossingen, die zijn ze bij Duijvestijn volop aan het toepassen.

Als we kijken naar de duurzame oplossingen die jullie de afgelopen jaren hebben toegevoegd aan het bedrijf, kun je er een paar opnoemen? Wat zijn de meest opvallende of de meest rendabele?

Ted Duijvestijn:
De meest duurzame oplossing (of oplossingen) is wel de energietransitie naar geothermie. Daar zijn we zo'n beetje 12 jaar geleden mee begonnen en nu al tien jaar operationeel. We gebruiken in principe geen fossiele brandstof over die 15 hectare. Uiteindelijk hebben we nog energie genoeg om dat op een duurzame manier te benutten. En dat gaan we ook nu doen met het nieuwe bedrijf. Dus daar hebben we eigenlijk het bedrijf zo aangepast dat die duurzame energie nog beter tot zijn recht komt. En dan moet je denken aan een verwarmingssysteem die daar op aangepast is, waardoor we meer met laagwaardige warmte aan de gang kunnen. Ook LED-belichting, waar we het jaar rond productie mee voor elkaar krijgen. Terwijl je ook weer een hele andere energie input daardoor krijgt. Dus uiteindelijk door die toevoegingen worden we ook sterker als bedrijf, weerbaarder, maar ook qua energie efficiënter. We hebben best nog wat elektriciteit nodig, maar we hebben toch bijna één megawatt elektriciteit verduurzaamd, dus dat geeft toch al een mooie stap.

Presentatrice:
Bij Koppert Cress wordt ook volop ingezet op duurzaamheid. Zij zijn eigenlijk telkens van de ene in de andere oplossing beland, waarmee ze verduurzaamden en tegelijkertijd energiekosten bespaarden. Ik sprak Rob Baan telefonisch. Met welke duurzame oplossingen zijn jullie gestart?

Rob Baan (Koppert Cress):
De eerste grote was eigenlijk de verlichting. Want mijn insteek was: als je het met LED- verlichting kunt doen, dan heb je maar een kwart van de energie nodig. En die lampen vreten heel veel energie en het zijn domme lampen, want de lampen die maken warmte en licht. Maar in die volgorde, meer warmte dan licht. Warmte boven in de kas heb je niet nodig, dus je moet zorgen dat de lampen geen warmte maken. Nou, daar kwam een briljante constructie uit om de lampen met water te koelen. Er gaat koud water door die lampen heen. En de warmte die je oogst van die lampen, gebruik je ook nog een keer. Dus je hebt al goedkope, qua gebruik, LED-verlichting, watergekoeld en al die warmte heb je al geoogst. Als je dan met het waterverhaal gaat werken, want ik heb warm water en zo, dan komt het idee van de WKO, warmte-opslag onder de grond, en toen kwam het verhaal van – want wettelijk mag je maar 25 graden onder de grond opslaan – toen hebben we gekeken of ik een pilot kon gaan draaien om meer warmte in de grond te steken. Nou, dat hebben we gedaan, zo'n 40 graden. En dat was een briljante move, want opeens is je WKO veel rendabeler dan anders. Dus het is een hele stapeling. Het begon met een lampje, toen werd het warm water, toen werd het opslag van warm water, toen werd het warmere opslag van water en dat gecombineerd met alle moderne technieken, dan heb je al een heel apparaat. Toen kwam er nog een ding bij, die lampen die moeten dus watergekoeld zijn, dus je moet koud water hebben. Maar wat gebeurt er nou als je installatie uitvalt? Dan zouden je lampen doorbranden of je zou niet kunnen verlichten. Dus toen bedachten we, als we nu slootwater gebruiken om te koelen? Ik heb een sloot naast mijn bedrijf liggen. Dan hebben we het ook voor elkaar. Maar dat was nooit nodig. En toen zeiden we, de installaties hebben we toch staan. Zullen we die waterinstallaties gebruiken om warm water uit de sloot te halen? En dat gaf een rendement van 15 procent van onze totale omzet, daar schrok ik van, dat was een enorme oogst die je uit een sloot haalt.

Presentatrice:
Alles bij elkaar, natuurlijk, jullie zijn al jaren bezig, maar het is toch een aardige investering. Hoe overweeg je nou om iets juist wel of juist niet toe te passen?

Rob Baan:
Onderbuik. Ik wilde het gewoon. Ik wilde gewoon per sé een perfect product maken. Met die verlichting maak je een perfect product, dus dat was mijn argument. Ik maak meer smaak met LED-verlichting dan met gewone verlichting. Dus dat was dan eigenlijk al een makkelijke stap. Maar het is allemaal onderbuik geweest, ‘ik wil het, ik wil het, ik wil het, punt’.

Presentatrice:
Als je kijkt naar de ontwikkelingen die deze twee ondernemers met beide handen hebben aangegrepen, zijn dat nou echt typerende ondernemers in deze sector?

Lex Woldringh:
Nou, ze zijn vooruitstrevende ondernemers. Ik denk dat ze wel, en dat is hun manier van zakendoen, is dat ze voorop lopen op de markt. Ze willen de eerste zijn. En fanatisme.

Presentatrice:
Fanatisme, zeker. Ja, en dat gaat verder dan de WKK’s, de aardwarmte en de zonnepanelen. Circulair ondernemen krijgt ook steeds meer de aandacht. Zo vertelde Ted Duijvestijn mij in de kas dat de tomaatjes die daar om wat voor reden dan ook boventallig raken, niet in de prullenbak belanden, maar juist voor een mooie nieuwe zakelijke opbrengst zorgen.

Ted Duijvestijn:
We vinden het natuurlijk niet echt duurzaam om tomaten waste te laten worden. We hebben daarom een heel scala met consumentenproducten ontwikkeld. Dan moet je denken aan tapenades, ook gedroogde tomaten en allerlei broodsmeersels, die uiteindelijk die waste tegengaan, maar ook een nieuw verdienmodel, maar ook de gezondheid van de mens bevordert. Het eetpatroon verandert ook. En ja, daar kunnen we mooi als bedrijf ook op inspelen op de consumentenmarkt, om daar in die behoefte ook te voorzien. En dan zie je ook dat je wel weer je klantenbestand verbreed en die tomaten als belangrijke grondstof levert aan allerlei verwerkende industrieën. Dat is toch wel heel mooi als je daar die verbreding voor elkaar krijgt vanuit een duurzaamheidsgedachte.

Presentatrice:
Ons tweede deelonderwerp: energiebesparing. De maatregelen die Duijvestijn en Koppert Cress hebben genomen, zorgen ervoor dat hun bedrijfsvoering duurzamer wordt, maar tegelijkertijd zorgen ze ook voor een duidelijke energiekostenbesparing. We hoorden bijvoorbeeld al dat Rob Baan van Koppert Cress er in dit traject steeds door verrast werd en ze monitoren hier ook heel sterk op, op al die verschillende systemen.

Rob Baan:
Het is bij ons één grote bende van pijpen, het ziet er netjes uit, maar het zijn heel veel pijpen. Ook in de grond, er zit meer aan pijpwerk en materiaal onder de grond dan boven de grond gebouwd is, zo ernstig is het. En dan als je alles bij elkaar haalt, ben je wel erg rendabel, wordt het wel heel grappig. En het kan nog beter. En misschien het belangrijkste van de besparing is: we hebben één persoon fulltime op het systeem zitten, die constant aan alle knopjes en schuifjes en achter de computer zit.

En die maakt eigenlijk de meeste besparing, want die gaat er optimaal mee om. Dat is misschien meer besparing, dan de techniek zelf. Alle aandacht is op besparing.

Presentatrice:
Ook Duijvestijn bekijkt steeds kritisch hoe ze zo energiezuinig mogelijk kunnen opereren. Zo ontwikkelden ze een paar jaar geleden de ID kas, een experimentele kas met zeer sterke isolatie en dubbelglas. Ik mocht daar binnenkijken. Wat testen jullie hier? Wat onderzoeken jullie als het gaat om energiebesparing?

Ted Duijvestijn:
Nou ja, dat is natuurlijk een eerste doelstelling toen we de ID kas bouwden. Daar hadden we natuurlijk, vanuit de overheid ook wat onderzoek naar gedaan met de Universiteit van Wageningen, in hoeverre kun je energie besparen? Wat je bespaart hoef je niet uit te geven. En dan haal je in ieder geval je energiedoelstellingen het snelste, ongeacht wat voor energiestromen dat zijn en of dat duurzame energie is. Daar word je business case ook alleen maar weer beter van. Dus, ja, toen hebben we die tijd ook wat kleinschalige proeven gedaan en daar waren eigenlijk de resultaten zo positief over dat we zeiden, en genoeg vertrouwen gaf, om dat dan op een wat grootschaliger manier te doen. Niet om direct 10 hectare te doen, maar wel te kijken of we in één hectare ook die potentie kunnen halen.

Presentatrice:
En wat hield dat in? Hoe behaalde je die energiebesparing?

Ted Duijvestijn:
In ieder geval doordat de isolatie natuurlijk zo veel beter is. Maar ook de manier van inbrengen van energiestromen. En we werken hier ook met een warmtepomp, dus je kan de laagwaardige warmte ook wel weer opschalen. Maar dan merk je ook dat het in iets grotere oppervlakten, dat het toch wel eens lastig is. Zeven jaar geleden hadden we nog niet zoveel nagedacht over die extreme hitte, zoals we die nu bijna gewend zijn. Maar dan moet je er toch weer op aanpassen. Dus ja, met die nieuwbouw hebben we niet voor dubbelglas gekozen, maar voor een dubbel scherm. Dus gewoon gekeken van ja joh, kunnen we werken met schermen, dan ben je wel wat flexibeler. En dan kunnen we ook met dakberegening dat glas meer laten koelen, in plaats van met mechanische koeling. Het heeft ons enorm veel geleerd, maar ook op de innovatiegebieden, naar de kassenbouw, naar het onderzoek, heeft het ons ook al weer heel veel nieuwe inzichten gegeven waar we nu ook wel onze vruchten van plukken.

Presentatrice:
Het blijft experimenteren en uitproberen dus. Experimenteren doet Koppert Cress ook, bijvoorbeeld door hun kas als een energiebron te gebruiken. Zij zijn als tuinder energieleverancier geworden. Vanuit hun WKO systeem worden er namelijk een aantal nieuw gebouwde huizen in de omgeving verwarmd. Hoeveel huizen zijn het?

Rob Baan:
Een stuk of tien, denk ik.

Presentatrice:
Hoe kom je bij dat idee?

Rob Baan:
Ik had het ergens gezien dat stadsverwarming in Purmerend belangrijk was. Nou, dat kunnen wij ook doen. En omdat het aan de overkant van de straat is, konden we dat makkelijk aanleggen. Ik wil gewoon laten zien dat het werkt. En mijn volgende droom is dat we gewoon steden gaan verwarmen met de tuinbouw. Dat kunnen we ook.

Presentatrice:
Is dat een ontwikkeling die je breder ziet?

Lex Woldringh:
Ja, de koppeling met de bebouwde omgeving is zeker aanwezig. En Duijvestijn heeft ook in de gemeente Pijnacker geprobeerd om de aardwarmte te koppelen aan de woonhuizen. Alleen daar waren ze iets te snel, omdat het best wel moeilijk is om warmte-contracten te regelen met bewoners. Dus misschien met tien huizen is het wel te doen. Maar als het er driehonderd zijn, wordt het al wat ingewikkelder. Maar er is ook een bedrijf daar vlakbij, Ammerlaan, die verwarmt een zwembad, een gemeentehuis en woonhuizen. Dus echt, die zit al helemaal bij die bebouwde omgeving, zitten er tussen in. Zelfs in slechte tijden dat die bron dus niet meer functioneerde, was dat ook zijn bestaansrecht om weer door te kunnen. Want die woonhuizen en dat zwembad moeten toch verwarmd worden. En dat zijn ontzettend mooie ontwikkelingen, die je natuurlijk ook al ziet in steden met stadsverwarming, waarin eigenlijk het restproduct ook gebruikt wordt om steden te verwarmen en woonhuizen dat ze daarop aangesloten zijn. Alleen hier zijn het echt ondernemers die dit soort initiatieven tonen met gemeenten en particulieren. Ik denk dat daar de uitdaging zit om vertrouwen naar elkaar te krijgen. Dat het bedrijf er over 50 jaar nog is.

Presentatrice:
Ook Ted heeft een brede blik op verduurzaming.

Ted Duijvestijn:
Ik denk dat het de belangrijkste slag is; niet alleen kijken naar het bedrijf, maar meer naar de omgeving, of we die een bijdrage kunnen geven aan de verduurzamingsslag. Verder kijken dan je bedrijf zelf alleen. Maar meer kijkend naar de omgeving. Ik geef bijvoorbeeld de circulaire stad als metafoor: in de stad wonen heel veel mensen, er komen heel veel afvalstromen vrij, kunnen we daar niet wat mee? Kunnen we een soort ruil: voedsel er in en afval terug en dat we daar ook wel weer een mooi verdienmodel of een mooie plek kunnen geven in ons hele productieproces?

Presentatrice:
Verduurzamen vraagt om investeringen. Die wil je natuurlijk graag terugverdienen als ondernemer. Subsidies spelen hierin een grote rol. Een cruciale zelfs, volgens Ted Duijvestijn.

Ted Duijvestijn:
We hebben natuurlijk gebruik gemaakt van de subsidies in die tijd. De SDE+ is nog wel een belangrijke subsidie, dat is zeker ook met die geothermie om ook die onrendabele top voor elkaar te krijgen. Anders krijg je die financiering echt nooit rond. Ook in deze kas is de MEI-regeling onder andere een hele belangrijke geweest, om ook die onderdelen die eigenlijk, die je extra moeten investeren, waar geen terugverdienmodel op zit, om dat toch te kunnen doen. De echt hele nieuwe innovatieve zaken, die nog niet uitgeprobeerd zijn, om daar toch een steuntje in de rug voor te krijgen. Want de investeringen zijn zo hoog, daar zit vaak een terugverdientijd van 15 of 20 jaar op.

Geen enkele ondernemer gaat dat doen en dat krijg je ook niet voor elkaar bij de bank, om te zeggen van joh, ik heb een idee, maar ik weet niet wanneer ik je terug ga betalen. Dus dan zeggen ze ook vaak, nou, dan is het een slecht idee. Terwijl als je op innovatie kijkt en op die doelstellingen anticipeert, dan is het misschien wel een geniaal idee. Tot die markt zich nog moet settelen om een concurrerende prijs in die markt te kunnen zetten. Want vaak bij die eerste is het ook altijd het lastigste. Ze weten ook niet wat ze moeten rekenen. Dus ja, er zit altijd weer een marge op. En dan is het wel heel goed dat de overheid zegt van: dit past in onze doelstellingen en wij geven daar een stimulerende regeling voor, om toch dat stapje te kunnen zetten. Ik had het over de MEI-regeling, maar dat is natuurlijk een oude regeling. Maar die Groen Label financiering is ook nog wel een belangrijke. En je merkt ook wel dat de subsidies op innovaties niet heel erg veel meer is. Als ik dan kijk een jaar of vijf, zes geleden of nu, dan valt het toch wat tegen. Dat ze zeggen van: nou joh, als je een nieuw systeem hebt van ja, daar willen we wel de focus op zetten. Terwijl het wel belangrijk is. Dus ook een soort oproep naar de overheid: kijk met de ondernemers mee, ga het dialoog aan: wat ze echt nodig hebben. Dat hoeven natuurlijk niet alleen maar subsidies te zijn, maar dat kan ook op garantstellingen zijn, op bepaalde risico's of andere innovatieve oplossingen. Een beetje vrije ruimte om dingen te proberen, zonder dat je weer helemaal in de wet- en regelgeving valt. Dat is ook belangrijk. Ook in die ketens is er enorm veel te doen. Dat we ook een betere positie krijgen in onze waardering van voedsel. Zeker met duurzaam geteelde producten zou natuurlijk mooi zijn dat het gewoon vanuit die markt betaald wordt, in plaats van dat je dat allemaal gekunsteld door middel van regelingen en stimulerende maatregelen, in de benen moeten houden.

Presentatrice:
Welke veranderingen in regelingen en subsidies zitten er mogelijk nog aan te komen?

Lex Woldringh:
Duurzaamheid wordt vaak gedreven door subsidie. Daar is aardwarmte ook mee begonnen, dat project had nooit mogelijk gemaakt kunnen worden zonder subsidie. Dat geldt voor Koppert Cress en Duijvestijn. Het zijn gewoon projecten waar subsidie voor verleend wordt. Zo is zon ook op subsidie gedreven. Waar je wel onze CFO, de belangrijkste man binnen ons bedrijf, al over hoort praten, is dat dat wel misschien anders moet. Want klanten betalen energiebelasting voor duurzame energie en dat bedrag is flink, aanzienlijk, en dat verdwijnt vaak in de staatskas. Het is niet zo dat al dat geld gebruikt wordt voor duurzaamheid en daarin moet, denk ik, in de toekomst wel een verandering in plaatsvinden, al noem je het subsidie. Ieder geval het geld wat betaald wordt, moet naar de ondernemers terugvloeien om ook echt met duurzaamheid aan de slag te kunnen. En dat daar geld beschikbaar voor komt. Ik denk dat daar in de toekomst een verandering moet plaatsvinden. Afgelopen jaar is de opslag voor duurzame energie, voor het afnemen van stroom, echt zo flink gestegen, terwijl de ontwikkelingen van projecten niet flink gestegen zijn. Dus er is nu een ontzettend gespaard potje, een berg geld dat beschikbaar is. En door corona staan nu heel veel investeringen even tijdelijk in de ijskast. Dus dat bedrag, zou ik zeggen als ik het voor het zeggen had, geef dat ter beschikking aan ondernemers om juist duurzaamheidontwikkeling te kunnen toepassen. Want dat is de enige reden waarom je de slag ook gaat winnen.

Presentatrice:
Tot slot vroeg ik de Klimaatondernemers en Lex naar hun laatste adviezen aan andere ondernemers. Zijn er quick wins die andere ondernemers kunnen oppakken?

Rob Baan:
Nou, zo'n WKO kan ik echt iedereen aanbevelen. En zet er iemand op die daar gewoon liefde voor heeft. Wat als je daar dus echt fanatiek op zit, dan kun je echt het salaris 3-, 4-, 5-voudig terugverdienen.

Lex Woldringh:
De quick wins, niet meer energie gebruiken dan nodig. Dus je teelt vaak op een bepaalde energievraag, om het bij die energievraag te houden. En niet te overstoken. Toch het inkopen van duurzame energie. En toch het plaatsen van zonnepanelen.

Ted Duijvestijn:
Heb je plannen? Deel dat met je collega's, deel dat met het onderwijs, met studenten, maak er mooie stageprojecten van. Dat is misschien wel een hele mooie eerste stap om gewoon ook studenten uit te laten zoeken welke vraagstelling je bedrijf mee speelt. Maar ga ook met die vraagstelling naar overheidsinstellingen, onderzoeksinstituten, ga het dialoog aan. Ze staan er eigenlijk allemaal voor open en je zal echt niet worden weggestuurd. Ga het dialoog aan, dus ga naar buiten. Kijk wat er gebeurt. Wees nieuwsgierig en stel de vragen. En vraag gewoon ook om hulp. Dan maak je het bedrijf gewoon veel weerbaarder en daar vergroot je je bestaansrecht mee.

Presentatrice:
Dit was: ‘Klimaatondernemers aan het woord’. Wil jij ook Klimaatondernemer worden en bijdragen aan onze missie om binnen één generatie fossielvrij te leven? Meld je dan aan voor onze UpdateService om op de hoogte te blijven van alle ontwikkelingen rondom nieuwe innovaties, nieuwe regelingen en beschikbare subsidies.

-- Einde podcast --