Hoe werkt de elektriciteitsmarkt? En waarom zijn de elektriciteits- en gasprijs aan elkaar verbonden?
Naast de gasprijzen zijn ook de elektriciteitsprijzen op de energiebeurzen de laatste tijd sterk gestegen. Sindsdien vragen veel mensen zich af hoe de elektriciteitsprijzen eigenlijk tot stand komen en waarom de elektriciteits- en gasprijzen zo nauw met elkaar verbonden zijn. We leggen u graag uit hoe dit komt.
Vraag en aanbod
In principe gelden voor de elektriciteitsmarkt dezelfde fundamentele wetten als voor andere markten: vraag en aanbod. Aan de ene kant zijn er de klassieke exploitanten van kerncentrales, kolen- en gascentrales, of van zonneparken of windparken op land en op zee. Aan de andere kant zijn er kopers zoals huishoudens of bedrijven die de elektriciteit afnemen.
Hoe komt de elektriciteitsprijs tot stand?
Bepalend hiervoor zijn de zogenaamde "marginale kosten", die ontstaan zodra een windturbine of een energiecentrale elektriciteit gaat produceren. Over het algemeen hebben hernieuwbare energiebronnen, die wind- en zonne-energie "gratis" gebruiken, lagere marginale kosten dan conventionele energiecentrales, die afhankelijk zijn van meer personeel en brandstoffen om elektriciteit op te wekken.
De hoeveelheid en prijsoffertes van de verschillende generatoren worden verzameld op de elektriciteitsbeurs - en worden daar gesorteerd van goedkoop tot duur. Deze volgorde wordt ook wel de "merit order" genoemd. Het resultaat is een aanbodcurve, die begint bij de goedkoopste elektriciteitsproducenten en toeneemt bij de producenten die hogere marginale kosten hebben (zie figuur 1).
Figuur 1: Merit order bepaalt aanbodcurve
Gasprijs bepaalt prijs voor elektriciteit uit gas
Marktmechanisme bepaalt de prijs
De stijgende aanbodcurve kruist met een steile vraagcurve. Dit geeft aan hoeveel elektriciteit verbruikers in het net op dit moment nodig hebben. Dit kan meer zijn tijdens de lunch dan 's nachts, in welk geval de vraag naar rechts verschuift. Waar vraag en aanbod elkaar kruisen, ontstaat de prijs van elektriciteit. Het marktmechanisme achter dit principe werkt als volgt: de laatste energiecentrale, die alleen nodig is om aan de vraag naar elektriciteit te voldoen, bepaalt de prijs die alle leveranciers ontvangen.
Met andere woorden, degenen die goedkoop elektriciteit aanbieden, schrappen navenant meer "producentenwinst". Wie daarentegen te dure elektriciteit aanbiedt, wordt uit de markt gegooid.
Opvangen piekbelastingen
Dit is de reden waarom de elektriciteitsprijzen onlangs zijn gestegen door de sterke stijging van de gasprijzen. Gasgestookte elektriciteitscentrales zijn in Nederland nog voor bijna de helft van de elektriciteitsproductie nodig om zogenaamde piekbelastingen op te vangen om op korte termijn aan de grote vraag te voldoen. De hoge gasprijs heeft de prijs van elektriciteit uit gas verhoogd en daarmee ook de totale marktprijs opgedreven. Het resultaat hiervan is dat de kloof met andere vormen van opwekking groter wordt (zie figuur 2).
Figuur 2: Gasprijs gevolg van elektriciteitsprijs
Ons standpunt
Marktdynamiek in gevaar door prijsplafond
Het opdrijven van de totale marktprijs was in 2022 de reden waarom de Europese Commissie wilde ingrijpen in de prijsvorming op de markt. Concreet gold er een prijsplafond van 180 euro voor elektriciteitsproducenten. Alle inkomsten die daarboven worden gegenereerd, moesten naar de staat gaan.
Het is echter de vraag of de winsten van de goedkope elektriciteitsproducenten überhaupt verwerpelijk zijn. Partijen zoals Vattenfall sluiten voor elektriciteit van bijv. windparken vaak lange termijncontracten af (in de vorm van een CPPA), waarbij de afgesproken prijs (ver) onder de 180 euro ligt. In principe vormen deze een stimulans voor alle andere elektriciteitsleveranciers om ook te investeren in windturbines, zonne-energiesystemen of efficiënte energiecentrales. Deze marktdynamiek zorgt er dan idealiter voor dat de dure aanbieders automatisch vertrekken en de elektriciteitsprijs daalt. Marktinterventie brengt dit aanpassingsproces daarentegen in gevaar.
Energiebesparende maatregelen
Vattenfall heeft daarom duidelijk gemaakt dat het voorgestelde inkomstenplafond het risico met zich meebrengt dat investeringen in nieuwe, fossielvrije elektriciteitscentrales worden belemmerd. Waar de Europese energiemarkt vandaag meer dan ooit behoefte aan heeft. Het is daarom belangrijk dat de EU-prijslimiet tijdelijk is. Het is ook belangrijk om er rekening mee te houden dat veel elektriciteitsproducenten hun productie veiligstellen en dus niet in dezelfde mate profiteren van de hoge elektriciteitsprijzen.
Vattenfall is het daarentegen eens met de Europese Commissie over het belang van energiebesparende maatregelen om de vraag naar energie te verminderen. Dit is de snelste manier om de hoge elektriciteitsprijzen te verzachten. De huidige situatie is voor veel klanten een grote uitdaging. Wij zijn ons hiervan bewust en steunen daarom de kortdurende compenserende maatregelen voor al onze kwetsbare klanten.
