Elektrificatie op weg naar een maatschappij zonder fossiele brandstoffen
Elektrificatie is een essentieel onderdeel van de energietransitie. Om de klimaatdoelen uit het Klimaatakkoord te bereiken is het van groot belang dat we fossiele bronnen uitfaseren en fossielvrije elektriciteit in sectoren, processen en toepassingen introduceren. Om aan de groeiende vraag vanuit de industrie, bouw en transportsector te kunnen voldoen zal er de komende jaren fors geïnvesteerd moeten worden in wind- en zonneparken. Alleen zo kan er op een duurzame en verantwoordelijke manier invulling gegeven worden aan economische groei en sociale vooruitgang.
Fossiele bronnen uitfaseren
Fossielvrije of hernieuwbare elektriciteit
Elektriciteit is niet meer weg te denken uit onze samenleving. Het is cruciaal voor alles wat we doen. Onze huizen, industrieën, transport, ze zijn allemaal afhankelijk van elektriciteit. En het gebruik van elektriciteit zal de komende jaren alleen nog maar toenemen. Dat komt omdat we gas (een fossiele brandstof met veel CO2-uitstoot) gaan vervangen door elektriciteit. En dan met name door hernieuwbare elektriciteit, elektriciteit die is opgewekt met behulp van hernieuwbare bronnen zoals wind, zon of water. Waar vroeger elektriciteit werd opgewekt met vervuilende kolen- en gascentrales, gebeurt dat nu in toenemende mate met wind- en zonneparken.
Fossiele brandstoffen
Op dit moment zitten we midden in een transitie van energie afkomstig van fossiele brandstoffen naar fossielvrije bronnen. In die transitie speelt elektrificatie een belangrijke rol. De manier waarop en de snelheid waarmee dat gebeurt is echter per sector en regio anders. Ook in Europa zien we grote verschillen. Als het gaat om verwarming wordt de markt in Europa nog steeds gedomineerd door fossiele brandstoffen, zoals olie, gas en kolen. De vroegtijdige transitie naar elektriciteit in sommige landen in de tweede helft van de twintigste eeuw was eerder het gevolg van kostenverlaging, dan vanuit klimaatoverwegingen.
Overigens werd veel van de elektriciteit destijds nog opgewekt met fossiele brandstoffen, waar dat nu in toenemende mate uit hernieuwbare bronnen afkomstig is waardoor het ook daadwerkelijk bijdraagt aan de verlaging van de CO2-uitstoot.
Een duurzame transportsector
In het streven naar een fossielvrije samenleving is het belangrijk dat sectoren met veel CO2-uitstoot, omdat ze vrijwel volledig op fossiele brandstoffen draaien, daar waar mogelijk overgaan op elektriciteit. Naast de energiesector en de industrie, is de transportsector zo’n sector die verantwoordelijke is voor een groot deel van de CO2-uitstoot. In de afgelopen jaren zien we in deze sector echter een grote en snelle verandering plaatsvinden. Het aandeel elektrische auto’s, bestel- en vrachtwagens neemt in snel tempo toe en de toekomst van de transportsector is volledig elektrisch. Hoewel elektrische auto’s en vrachtwagens nog steeds duurder zijn dan de traditionele alternatieven op benzine of diesel, verschuift de markt snel. Waar in Nederland inmiddels één op de drie elektrische auto's volledig elektrisch is, is dat in Noorwegen bijvoorbeeld al 90%.
Elektriciteitsnet verder onder druk
De verkoop van elektrische vrachtwagens in Europa steeg in 2024 met 41% en in Nederland met 37%, maar een volledige omschakeling naar elektrisch vervoer ligt nog een paar jaar voor ons. Maar die omschakeling naar meer elektrische vervoer leidt ook tot meer vraag naar elektriciteit en zorgt daarmee voor een toenemende druk op het elektriciteitsnet.
In steden zoals Amsterdam, maar in vrijwel het hele land zien we vergelijkbare situaties, raken netwerken overbelast. Dit leidt tot wachttijden voor nieuwe aansluitingen of de verzwaring van bestaande aansluitingen. Deze druk zal de komende jaren verder toenemen, vooral op plekken waar veel vrachtverkeer samenkomt, zoals distributiecentra, havens en grote verkeersknooppunten. En die situatie zal voorlopig nog voortduren.
Hernieuwbare elektriciteit is één van de oplossingen
Met het toenemende aandeel fossielvrije of hernieuwbare elektriciteit in onze energie-mix is elektrificatie op dit moment een belangrijk onderdeel van de energietransitie. Het vervangt technologieën op basis van fossiele brandstoffen, waardoor de CO2-uitstoot wordt verminderd. Om die ontwikkeling voort te kunnen zetten is het belangrijk dat er voldoende wind- en zonneparken worden gebouwd en dat het elektriciteitsnet al die elektriciteit ook aan kan op alle momenten van de dag. Daar ligt nog wel een flinke uitdaging.
Maar elektrificatie is slechts één van vele maatregelen die genomen moeten worden om de klimaatdoelen te realiseren. Zo moeten ook bedrijven en huishoudens gestimuleerd worden om minder energie te verbruiken. En zou de CO2-prijs omhoog moeten. Hogere CO2-prijzen zorgen ervoor dat de uitstoot van CO2 duurder wordt en de overgang naar fossielvrije alternatieven daardoor aantrekkelijker wordt. Systemen voor de handel in CO2-emissies zoals het EU-ETS kunnen daaraan bijdragen. Daarnaast zijn er ook politieke maatregelen nodig om de markt in de richting van fossielvrije oplossingen te sturen.
Bekijk de voorbeelden in Europa:
In 2011 is in Nederland de Green Deal-aanpak begonnen. Met deze interactieve werkwijze wil de overheid vernieuwende, duurzame initiatieven uit de samenleving de ruimte geven. Dit doet zij door knelpunten in de wet- en regelgeving weg te nemen, nieuwe markten te creëren, goede informatie te geven en te zorgen voor optimale samenwerkingsverbanden. Door heldere onderlinge afspraken kunnen deelnemers werken aan concrete resultaten, waarbij iedere betrokken partij zijn eigen verantwoordelijkheid heeft.
Een ander voorbeeld is het in 2015 door de Zweedse regering opgezette Fossil Free Sweden. De Zweedse regering heeft dit initiatief gelanceerd om te laten zien hoe bedrijven, steden, gemeenten en organisaties een bijdrage kunnen leveren aan de klimaatagenda. Om het doel van een klimaatneutraal Zweden in 2045 te realiseren, heeft Fossil Free Sweden de ontwikkeling van routekaarten voor CO2-neutraliteit per sector bevorderd.
De Europese Green Deal is het programma van de Commissie-Von der Leyen om klimaatverandering tegen te gaan. Met deze in 2019 opgezette Green Deal moet Europa in 2030 de CO2-uitstoot met 55 procent terugbrengen ten opzichte van 1990. In 2050 moet Europa het eerste klimaatneutrale continent zijn. De Europese Unie dient dan niet meer bij te dragen aan de opwarming van de aarde.
De Europese Commissie heeft een reeks aanpassingen van het klimaat-, energie-, vervoers- en belastingbeleid van de EU voorgesteld. Die moeten het mogelijk maken om in 2030 netto 55% minder broeikasgassen uit te stoten dan in 1990.
Meer informatie over Werk maken van de Europese Green Deal.
De opvolger van de Europese Green Deal is de Clean Industrial Deal, die in februari 2025 is gepresenteerd door de Europese Commissie. Deze nieuwe deal richt zich op het versterken van de concurrentiepositie van de Europese industrie, het versnellen van de vergroening en het versterken van het concurrentievermogen van de Europese economie door middel van gerichte maatregelen. De Clean Industrial Deal streeft ernaar de uitdagingen van de industrie aan te gaan, zoals hoge energiekosten, mondiale concurrentie en de noodzaak van nieuwe technologieën.
Onze energievoorziening CO2-vrij maken
CO2-uitstoot verminderen
Elektriificatie kan een belangrijke bijdrage leveren aan het verminderen van de CO2-uitstoot. De inzet elektriciteit kan op drie manieren bijdragen aan het terugdringen of volledig reduceren van de CO2-uitstoot:
- Door elektriciteit op te wekken uit hernieuwbare bronnen, zoals wind en zon, in plaats van met behulp gascentrales.
- Door directe elektrificatie, het vervangen van fossiele brandstoffen door hernieuwbare elektriciteit (denk aan elektrische auto’s in plaats van auto’s met een traditionele verbrandingsmotor).
- Door indirecte elektrificatie, zoals dat met name bij industriële processen kan worden toegepast, denk daarbij aan de inzet van waterstof.
Elektrificatie is alleen een duurzaam alternatief als de energievoorziening gebaseerd is op fossielvrije elektriciteit. Dit betekent dat bijvoorbeeld kolen- of gasgestookte elektriciteitscentrales worden vervangen door hernieuwbare bronnen, zoals waterkracht, windenergie en zonne-energie.
Routekaart Elektrificatie
De Nederlandse industrie draait van oudsher op een combinatie van aardgas en grote hoeveelheden restgassen. Om de industrie te verduurzamen en de CO2-uitstoot in lijn met de doelstellingen van het Klimaatakkoord terug te brengen, zijn ingrijpende maatregelen nodig. Eén van die maatregelen en die grote impact zal hebben, is elektrificatie van de industrie. De routekaart Elektrificatie (pdf) heeft tot in detail berekend en uitgestippeld wat tot 2030 en 2050 de meest kansrijke route is.
Directe en indirecte elektrificatie
Directe elektrificatie
We spreken van directe elektrificatie als een energie- of warmtebron wordt vervangen door fossielvrije elektriciteit:
- Elektrische auto's of vrachtwagens in plaats van auto's of vrachtwagens op gas of diesel.
- Elektrische verwarming (e-boiler, hoge temperatuur warmtepomp) in plaats van olie- of gasboilers.
- Vliegtuigen die vliegen op basis van synthetische elektrobrandstof in plaats van vliegen op kerosine.
Indirecte elektrificatie
Indirecte elektrificatie houdt in dat elektriciteit niet als directe vervanging voor fossiele brandstoffen wordt gebruikt, maar als onderdeel van industriële processen. De omzetting van fossielvrije elektriciteit in waterstof heeft als bijkomend voordeel dat energie eenvoudiger kan worden opgeslagen en getransporteerd.
Dit wordt in de toekomst nog belangrijker, aangezien een groter aandeel van de energiemix afkomstig zal zijn van flexibele, fossielvrije energiebronnen, zoals zon en wind. Met het opslaan van waterstof, beschikken we eigenlijk over een gigantische batterij.
